Para basmak terimi kulağa hoş geliyor. Keşke bir makinamız olsa da para basıp zenginleşsek değil mi? Aslında devletin makinaları da var neden para basıp zenginleşmiyor ki? Bir çok insan bu sorunun evabını merak ediyor. Para basmak neden kolay bir iş değil? Neden para basarak zengin olunmaz? İşte bu soruların ve merak edilen detayların cevapları..
Ülkelerin Para Basması
Para kavramı, ortaya çıktığından itibaren dünyada bir değişim aracı olmuştur. Takas yönteminden sonra çıkan bu değişim aracı, ülkelerin ayakta durabilmesini ve bu hiyerarşik düzende sayılabilmesini sağlamıştır. Her ülkenin kendine ait para birimi ve ekonomi yönetimi vardır. Dünyada ise ithalat ihracat zincirinde kabul gören bir para birimi vardır. Bu Dolardır. Dolar, ülkelerin birbiriyle alışveriş yaparken kullandıkları parite sayılıp merkez bankalarında bulunan kendi para birimlerinin değerlerini belirleyebilme ayrıcalığına da sahiptir.
Her ülkenin kendine ait para birimi ve bu parayı basan darphanesi mevcuttur. Ülkede yaşayan halk, basılan bu para ile hayatını sürdürür. Her para biriminin dünya piyasasında bir değeri vardır. Para biriminin değerli olması, halkın refah içinde yaşama potansiyelini artırır. Alım gücü yükselir ve emek değerlenir. Merkez Bankasına, halkın düzen içinde yaşayabilmek için ödediği vergiler ve ihracat bedellerinin girmesiyle devlet memurlarına maaşları ödenir. Sosyal bir devlet olma adına halka konfor arz edilir. Bütün bu düzen içinde bazı kurallar vardır. Ülkelerin zor duruma girdiğinde veya başka ülkelerden borç aldığında halk bu durumu maddi olarak hisseder. Vergiler de artış yaşanır, kamu harcamaları kısılır. Düzende aksama yaşanır. Adalete bile güven azalmaya başlar. Bunun başlıca sebebi borçları ödemek adına halkın bedel ödemesidir. Böyle zamanlarda birçok insanın aklına aynı soru takılmaktadır: “Neden para basıp borcumuzu ödemiyoruz?
Her ülkede bulunan darphanenin birincil görevi, para basmaktır. Türkiye’de para basma yetkisi bulunan tek kurum Merkez Bankası’dır. Merkez Bankası’nın emri ile para basılması takdirde darphane para basar. Bu durumda para basmak ülkelerin borçtan kurtulması için yeterli bir çözüm müdür? Her ülke kendi borcunu ödemek için darphanesinde para basmak yöntemini uygulasa ne olurdu?
Ülkeler Neden Para Basarak Zenginleşmiyor?
Ülkeler neden para basarak zenginleşmiyor sorusunu anlamak ve cevaplamak için öncelikle para basma mantığını açıklamak gerekir. Her ülkenin merkez bankalarında dolar dövizi ve altın rezervi bulunmalıdır. Bu sayede para basma yetkisini kullanarak ve rezervlerine güvenerek para basmış olurlar. Peki, neden döviz ve altın rezervi olmak zorunda? Çünkü ülkeler, para basmak için yürürlüğe yani dolaşıma bir karşılık göstermek zorundadırlar. Bu karşılığı doğru hesaplamamak ve fazla para basmak ülkede hiper-enflasyon gibi birçok ekonomik olumsuzluklar yaratacaktır.
Ekonomi kurulu, bir düzen içinde işlemektedir. Arz-talep geçmişten günümüze aynı işleyişle devam eder. Herhangi bir piyasada fazla arz edilen yani fazla üretilen bir malın değeri gitgide düşer. Etrafta fazla bulunan malın ulaşılabilirlik seviyesi fazla olur. Bu da hızla değer kaybetmesine neden olur. Aynı mantık sıcak para için de geçerlidir. Dolaşımda, etrafta, insanlarda bulunan sıcak para yani kâğıt para ne kadar fazlalaşırsa paranın değeri de o kadar düşer.
Para basmak da bu sebeple ince bir çizgidedir. Para basmanın kuralları bellidir. Ülkelerin üretim yapması sonucu dış ülkelerle arasında bir ticaret ağı olur. Ürettikçe ihracat yapılır. Üretim ve bununla gelen ihracat, ülkelerin en büyük gelir kapısıdır. Dünyada da bu ticareti sağlayan ortak para birimi dolardır. Doların karşısında değeri yüksek bir para birimi olması için fazla üretip fazla ihracat yapmak gerekir. Bu sayede bankaya giren dolar çoğalır yani döviz rezervi birikir. Bununla birlikte altın rezervi de birikir. Merkez Bankası’nda çoğalan döviz ve altın rezervleri para biriminin değerlenmesini sağlar. Para basmanın bu gibi koşullar altında gerçekleşmesi ve rezervleri karşılık gösterilerek bastırılması sebebi ile de ülkeler, değişen koşullara göre para basamazlar. Bu konu hakkında ayrıntılı bilgiye Daha Fazla Para Basarak Neden Zengin olunmaz başlıklı makaleden ulaşabilirsiniz.
Para Basmanın Sonuçları Nelerdir?
Ekonomik süreçlerde bu devinim içindeki süreçlerden kaynaklı para basmak o kadar da kolay değildir. Varsayımlar altında, bir ülkenin borçlu olması sebebiyle para basmasının bazı sonuçları olacaktır. Bir örnek olarak 1920 Almanya’sını verebiliriz. Birinci Dünya Savaşı’nda yaşanan krizler malumdur. Bu kriz zamanlarında savaş masrafları için kontrolsüz bir şekilde para basan ve halka dağıtan Almanya’da enflasyon ciddi şekilde yükseldi. Günlük enflasyon yüzde yirmiyi geçmişti ve artık hiperenflasyon sayılıyordu. Para, o kadar fazlaydı ki bir değeri kalmamıştı. Rivayetlere göre insanlar ısınmak için paralarını sobalara atıyordu. Para özelliğini tamamen yitirmişti.
Kontrolsüz para basmanın sonuçları Almanya örneği gibi olacaktır. Bu durumdan kurtuluş nedir? Elbette içerdeki dolar rezervini artırmak yani üretim yaparak ihracatı artırmak. Ortak ticaret para birimi hangi ülkenin elinde fazlalaşırsa o ülkede para birimi değer kazanır, enflasyon azalır. Bu sayede borçlar da azalmaya başlar. Sonuç olarak burada kapıyı açan anahtarın üretim olduğunu anlamış olduk. İthalatı ihracatından fazla olup da cari açık veren ülkelerin de aynı şekilde odağını üretime ve ticarete çevirmesi, hem halka istihdam kapısı hem de ülkeye giren rezerv kaynağına dönüşmektedir.
Dolar Değer Kaybeder Mi?
Amerika’nın para birimi olan dolar, dünya üzerinde kabul gören ticaret birimidir. Dünya üzerinde karşılıksız bir şekilde para basma yetkisi olan tek ülke de ABD’dir. Ancak bilinir ki ekonomik kriz dönemlerinden biri olan 2008 krizinde Amerika, yine aynı şekilde karşılıksız bir şekilde ve kontrolsüzce para basarak borçlarını ödeme gibi bir hamle yapmıştır. Bu da doların değer kaybetmesine sebep olmuştur. Dolar’ın herhangi bir para birimi karşısında değer kaybetmesi durumunun dışında değer kaybetme sebebi piyasada fazla dolar bulunmasıdır. O zamanlar Türkiye’de bile doların değeri 1,2 TL’ye düşmüştür. Amerika’nın bu durumu tamir etme yöntemi ise gelişmekte olan ülkelere yatırım yapmak ve elindeki sıcak parayı yatırım aracı haline getirerek eritmesi olmuştur. Bu finansal yatırım sayesinde krizi aşan Amerika’nın günümüzde de yüksek faizle yatırımcı çekmesi ve doların değerini hala yükseltebiliyor olması, ekonomik gücünü kanıtlar niteliktedir.
